Jaki lekarz leczy hemoroidy?

Choroba hemoroidalna (guzki krwawnicze) to jedna z najczęstszych dolegliwości proktologicznych, dotykająca według różnych źródeł od 4,4% do nawet 86% populacji ogólnej. Mimo powszechności tego schorzenia, wielu pacjentów nie wie, do jakiego specjalisty powinni się udać w przypadku pojawienia się objawów. W niniejszym artykule omówiono szczegółowo, jacy lekarze zajmują się diagnostyką i leczeniem hemoroidów, zakres ich kompetencji oraz stosowane metody terapeutyczne.

Kluczowi specjaliści w leczeniu hemoroidów

Proktolog

Proktologia to dziedzina medycyny zajmująca się schorzeniami odbytu, odbytnicy i okolicy odbytu. Proktolog to specjalista, który zajmuje się kompleksowo chorobami końcowego odcinka przewodu pokarmowego, w tym chorobą hemoroidalną.

Kompetencje proktologa w leczeniu hemoroidów:

• Szczegółowa diagnostyka choroby hemoroidalnej
• Pełen zakres terapii zachowawczej
• Wykonywanie zabiegów małoinwazyjnych (skleroterapia, podwiązanie gumką, fotokoagulacja, krioterapia)
• Kwalifikacja do zabiegów operacyjnych
• Wykonywanie operacji hemoroidektomii różnymi metodami
• Opieka pooperacyjna
• Profilaktyka nawrotów

Warto zaznaczyć, że w Polsce proktologia nie jest oddzielną specjalizacją medyczną, lecz umiejętnością, którą najczęściej posiadają chirurdzy, zwłaszcza chirurdzy ogólni i chirurdzy onkolodzy specjalizujący się w chorobach jelita grubego.

Chirurg ogólny

Chirurg ogólny to specjalista, który najczęściej zajmuje się leczeniem choroby hemoroidalnej, szczególnie w przypadkach wymagających interwencji zabiegowej.

Kompetencje chirurga ogólnego w leczeniu hemoroidów:

• Diagnostyka różnicowa z innymi schorzeniami okolicy odbytu
• Kwalifikacja do leczenia zachowawczego lub operacyjnego
• Wykonywanie zabiegów małoinwazyjnych
• Przeprowadzanie klasycznych i zaawansowanych operacji hemoroidektomii
• Leczenie powikłań po zabiegach
• Kontrola pooperacyjna

Chirurg ogólny z doświadczeniem proktologicznym często jest pierwszym specjalistą, do którego kierowani są pacjenci z zaawansowaną chorobą hemoroidalną wymagającą interwencji zabiegowej.

Chirurg koloproktolog

W wielu krajach (m.in. USA, Wielka Brytania, Niemcy) istnieje specjalizacja z koloproktologii. Koloproktolog to chirurg, który przeszedł dodatkowe szkolenie w zakresie diagnostyki i leczenia chorób jelita grubego, odbytnicy i odbytu.

Kompetencje koloproktologa w leczeniu hemoroidów:

• Zaawansowana diagnostyka różnicowa
• Pełen zakres procedur terapeutycznych od zachowawczych po operacyjne
• Wykonywanie skomplikowanych zabiegów przy współistniejących schorzeniach odbytu i odbytnicy
• Leczenie nawrotów choroby hemoroidalnej
• Holistyczne podejście do pacjenta z chorobami końcowego odcinka przewodu pokarmowego

W Polsce specjaliści posiadający umiejętności z zakresu koloproktologii to najczęściej chirurdzy ogólni lub chirurdzy onkolodzy z dodatkowym doświadczeniem.

Gastroenterolog

Gastroenterolog to specjalista w dziedzinie chorób przewodu pokarmowego, który również może zajmować się diagnostyką i leczeniem zachowawczym hemoroidów.

Kompetencje gastroenterologa w leczeniu hemoroidów:

• Diagnostyka endoskopowa (anoskopia, rektoskopia, kolonoskopia)
• Różnicowanie z innymi przyczynami krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego
• Leczenie zachowawcze hemoroidów
• Modyfikacja diety i stylu życia
• Kierowanie do chirurga w przypadku wskazań do leczenia zabiegowego

Gastroenterolog często zajmuje się wstępną diagnostyką i leczeniem, szczególnie w przypadkach mniej zaawansowanej choroby hemoroidalnej.

Lekarz rodzinny / Internista

Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej np. Internista często jest pierwszym specjalistą, do którego zgłasza się pacjent z objawami choroby hemoroidalnej.

Kompetencje lekarza POZ w leczeniu hemoroidów:

• Wstępna diagnostyka
• Zalecanie podstawowego leczenia zachowawczego (maści, czopki, leki przeciwbólowe)
• Poradnictwo w zakresie modyfikacji diety i stylu życia
• Kierowanie do specjalistów (proktologa, chirurga, gastroenterologa) w przypadku zaawansowanej choroby lub powikłań

Lekarz rodzinny pełni ważną rolę w rozpoznawaniu wczesnych stadiów choroby i kierowaniu pacjenta na odpowiednią ścieżkę diagnostyczno-terapeutyczną.

Diagnostyka choroby hemoroidalnej

Właściwa diagnostyka stanowi podstawę skutecznego leczenia hemoroidów. Specjaliści wykorzystują następujące metody:

Badanie podmiotowe

• Szczegółowy wywiad dotyczący objawów (krwawienie, ból, świąd, dyskomfort)
• Ocena czasu trwania dolegliwości
• Identyfikacja czynników ryzyka (ciąża, zaparcia, siedzący tryb życia)
• Wywiad rodzinny

Badanie przedmiotowe

• Inspekcja okolicy odbytu
• Badanie per rectum (badanie palcem przez odbyt)
• Anoskopia – badanie wziernikiem odbytu umożliwiające ocenę kanału odbytu i hemoroidów wewnętrznych
• Rektoskopia – badanie wziernikowe odbytnicy

Badania dodatkowe

• Kolonoskopia – w przypadku krwawienia z odbytu, zwłaszcza u osób po 45. roku życia, w celu wykluczenia innych patologii
• Badania laboratoryjne – w przypadku podejrzenia niedokrwistości z powodu przewlekłego krwawienia
• Badania obrazowe (rzadko) – w przypadku podejrzenia innych schorzeń w okolicy odbytu

Metody leczenia hemoroidów przez poszczególnych specjalistów

Leczenie zachowawcze

Stosowane przez wszystkich specjalistów, szczególnie w początkowych stadiach choroby:

• Modyfikacja stylu życia i diety
  • Zwiększenie ilości błonnika w diecie
  • Odpowiednie nawodnienie
  • Regularna aktywność fizyczna
  • Unikanie długotrwałego siedzenia i parcia podczas defekacji
• Farmakoterapia miejscowa
  • Maści i kremy z substancjami przeciwzapalnymi (np. kortykoidy)
  • Preparaty znieczulające (lidokaina)
  • Środki uszczelniające naczynia (tlenek cynku, tanoidy)
  • Czopki działające miejscowo przeciwzapalnie i przeciwbólowo
• Farmakoterapia doustna
  • Leki flebotropowe (diosmina, hesperydyna)
  • Środki zmiękczające stolec
  • Leki przeciwbólowe
  • Preparaty przeciwzapalne

Leczenie małoinwazyjne

Wykonywane głównie przez proktologów i chirurgów:

• Podwiązanie gumką (gumkowanie)
  • Technika polegająca na założeniu gumki elastycznej na podstawę hemoroida wewnętrznego, powodując jego niedokrwienie i odpadnięcie
  • Skuteczna w II i III stopniu zaawansowania choroby
• Skleroterapia
  • Wstrzyknięcie środka obliterującego do hemoroida, powodującego włóknienie i zanik
  • Stosowana głównie w I i II stopniu zaawansowania
• Fotokoagulacja
  • Wykorzystanie promieniowania podczerwonego do koagulacji tkanki hemoroidalnej
  • Szczególnie skuteczna w I i II stopniu zaawansowania
• Krioterapia
  • Zamrażanie tkanki hemoroidalnej, powodujące jej martwicę i odpadnięcie
  • Stosowana w wybranych przypadkach, głównie w II stopniu zaawansowania
• Elektrkoagulacja
  • Wykorzystanie prądu elektrycznego do koagulacji hemoroidów
  • Stosowana w I i II stopniu zaawansowania

Leczenie operacyjne

Wykonywane przez chirurgów, proktologów i koloproktologów:

• Klasyczna hemoroidektomia
  • Technika Milligan-Morgan (otwarta)
  • Technika Ferguson (zamknięta)
  • Stosowana w III i IV stopniu zaawansowania
• Hemoroidopeksja (metoda Longo)
  • Podciągnięcie i przyszycie tkanki hemoroidalnej za pomocą specjalnego staplera okrężnego
  • Zalecana głównie w III stopniu zaawansowania
• Operacja THD (Transanal Hemorrhoidal Dearterialization)
  • Podwiązanie tętnic doprowadzających krew do hemoroidów pod kontrolą USG Dopplera
  • Stosowana w II i III stopniu zaawansowania
• Plastyka odbytu (sphincteroplasty)
  • W przypadkach współistniejącej niedomykalności zwieracza

Ścieżka pacjenta z chorobą hemoroidalną

Typowa ścieżka diagnostyczno-terapeutyczna pacjenta z hemoroidami wygląda następująco:

1. Pierwsza konsultacja – najczęściej u lekarza rodzinnego, który przeprowadza wstępną diagnostykę i zaleca podstawowe leczenie zachowawcze.
2. Konsultacja specjalistyczna – w przypadku braku poprawy lub zaawansowanej choroby, pacjent kierowany jest do proktologa, chirurga lub gastroenterologa.
3. Szczegółowa diagnostyka – przeprowadzana przez specjalistę, obejmująca badanie per rectum, anoskopię, ewentualnie rektoskopię lub kolonoskopię.
4. Określenie stopnia zaawansowania choroby i wybór metody leczenia:
   • Stopień I i II – leczenie zachowawcze lub małoinwazyjne
   • Stopień III – leczenie małoinwazyjne lub operacyjne
   • Stopień IV – leczenie operacyjne
5. Przeprowadzenie wybranej procedury terapeutycznej
6. Kontrola pooperacyjna – w przypadku zabiegów i operacji
7. Zalecenia dotyczące profilaktyki nawrotów

Kryteria wyboru specjalisty do leczenia hemoroidów

Wybór odpowiedniego specjalisty do leczenia hemoroidów powinien uwzględniać:

1. Stopień zaawansowania choroby
   • Wczesne stadia (I, II) – lekarz rodzinny, gastroenterolog, proktolog
   • Zaawansowane stadia (III, IV) – proktolog, chirurg
2. Charakter dolegliwości
   • Przewlekłe, niewielkie dolegliwości – lekarz rodzinny, gastroenterolog
   • Ostre, nasilone objawy – chirurg, proktolog
3. Współistniejące schorzenia
   • Inne choroby przewodu pokarmowego – gastroenterolog
   • Patologie okolicy odbytu – proktolog, chirurg
4. Potrzeba wykonania zabiegu
   • Leczenie zachowawcze – lekarz rodzinny, gastroenterolog
   • Zabiegi małoinwazyjne – proktolog, chirurg z doświadczeniem proktologicznym
   • Operacje – chirurg, koloproktolog

Współczesne wyzwania w leczeniu choroby hemoroidalnej

Wyzwania diagnostyczne

• Rozróżnienie hemoroidów od innych przyczyn krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego
• Wczesne wykrywanie nowotworów odbytu i odbytnicy, które mogą dawać podobne objawy
• Identyfikacja współistniejących schorzeń (szczeliny odbytu, przetoki)

Wyzwania terapeutyczne

• Dobór optymalnej metody leczenia dla konkretnego pacjenta
• Minimalizacja dolegliwości bólowych po zabiegach
• Zapobieganie nawrotom choroby
• Leczenie pacjentów z przeciwwskazaniami do standardowych procedur

Wyzwania organizacyjne

• Ograniczony dostęp do specjalistów proktologów
• Konieczność koordynacji opieki między lekarzami różnych specjalności
• Edukacja pacjentów w zakresie profilaktyki

Podsumowanie

Choroba hemoroidalna, mimo swojej powszechności, wymaga specjalistycznego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego. W zależności od stopnia zaawansowania choroby, współistniejących schorzeń i dostępności specjalistów, pacjenci mogą być leczeni przez lekarzy rodzinnych, gastroenterologów, chirurgów ogólnych lub proktologów.

Kluczową rolę w leczeniu zaawansowanych form choroby hemoroidalnej oraz przypadków wymagających interwencji zabiegowej odgrywają chirurdzy z doświadczeniem proktologicznym. To oni posiadają pełen wachlarz możliwości terapeutycznych – od leczenia zachowawczego, przez zabiegi małoinwazyjne, po klasyczne operacje.

Niezależnie od wybranego specjalisty, istotna jest kompleksowa diagnostyka, indywidualizacja leczenia oraz edukacja pacjenta w zakresie modyfikacji stylu życia i diety, co ma fundamentalne znaczenie dla powodzenia terapii i zapobiegania nawrotom choroby hemoroidalnej.