Gnojówka a gnojowica – Jakie są różnice?

W rolnictwie, szczególnie w hodowli zwierząt gospodarskich, powstają różne produkty uboczne, które odpowiednio zagospodarowane mogą stanowić cenny nawóz naturalny. Wśród nich szczególne miejsce zajmują gnojówka i gnojowica – dwa płynne nawozy organiczne, które mimo pewnych podobieństw różnią się między sobą pod wieloma względami. Choć dla laika nazwy te mogą brzmieć podobnie i być mylone, dla rolnika różnice między nimi są fundamentalne i wpływają na sposób ich pozyskiwania, przechowywania oraz stosowania w uprawach. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej tym dwóm substancjom, ich właściwościom, znaczeniu w rolnictwie oraz konsekwencjom środowiskowym związanym z ich wykorzystaniem.

Pochodzenie i skład – zasadnicze różnice definicyjne

Gnojówka to przede wszystkim ciecz powstająca w wyniku fermentacji odchodów zwierzęcych, głównie moczu, z niewielką domieszką kału, który przedostał się do zbiorników gnojówkowych. Powstaje ona w gospodarstwach hodowlanych, gdzie zwierzęta utrzymywane są na płytkiej ściółce lub w systemach bezściółkowych z odpowiednim systemem odprowadzania i gromadzenia płynnych odchodów. Gnojówka zawiera przede wszystkim rozpuszczone związki azotu (głównie w formie amoniaku) i potasu, przy stosunkowo niewielkiej zawartości fosforu i materii organicznej.

Gnojowica natomiast jest mieszaniną kału i moczu zwierząt gospodarskich, rozcieńczoną wodą, która powstaje w systemach hodowli bezściółkowej, gdzie wszystkie odchody są spłukiwane i gromadzone w specjalnych zbiornikach. W przeciwieństwie do gnojówki, gnojowica zawiera znacznie więcej substancji stałych, co nadaje jej konsystencję półpłynnej masy o zawartości suchej masy na poziomie 5-12%. Bogata jest w związki azotu, fosforu i potasu, a także w materię organiczną.

Ta fundamentalna różnica w pochodzeniu i składzie przekłada się na odmienny wygląd, zapach oraz właściwości nawozowe obu substancji. Gnojówka ma kolor żółto-brązowy i jest stosunkowo klarowna, podczas gdy gnojowica ma ciemniejszą barwę, jest mętna i widocznie zawiera cząstki stałe.

Wartość nawozowa – różnice w składzie chemicznym i działaniu

Obie substancje są cennym źródłem składników odżywczych dla roślin, jednak ich wartość nawozowa jest różna, co wynika z odmiennego składu chemicznego.

Gnojówka jest szczególnie bogata w łatwo przyswajalne formy azotu oraz potas. Zawartość azotu w gnojówce waha się zazwyczaj w granicach 0,1-0,3%, a potasu 0,4-0,8%. Związki te występują głównie w formach rozpuszczalnych, co sprawia, że są szybko dostępne dla roślin po zastosowaniu. Z tego powodu gnojówka działa jako nawóz szybko działający, którego efekty widoczne są w krótkim czasie po aplikacji. Jednocześnie, ze względu na niewielką zawartość substancji organicznej, jej wpływ na poprawę struktury gleby jest ograniczony.

Gnojowica z kolei ma bardziej zrównoważony skład, zawierając znaczące ilości azotu (0,2-0,6%), fosforu (0,1-0,3%) i potasu (0,2-0,6%), a także mikroelementy. Dzięki wyższej zawartości materii organicznej gnojowica ma działanie zarówno nawozowe, jak i użyźniające – dostarcza składników pokarmowych oraz przyczynia się do poprawy struktury gleby i zwiększenia jej pojemności wodnej. Składniki odżywcze z gnojowicy uwalniają się stopniowo, zapewniając dłuższe działanie nawozu.

Różnice w składzie chemicznym przekładają się na odmienne zastosowanie obu nawozów. Gnojówka, ze względu na szybkie działanie, jest często stosowana jako nawóz pogłówny w okresie intensywnego wzrostu roślin, zwłaszcza na użytkach zielonych. Gnojowica natomiast lepiej sprawdza się jako nawóz przedsiewny lub stosowany między poszczególnymi pokosami roślin wieloletnich.

Pozyskiwanie i przechowywanie – różnice w systemach gospodarki nawozami

Sposób pozyskiwania i przechowywania obu nawozów naturalnych jest bezpośrednio związany z systemem utrzymania zwierząt w gospodarstwie.

Gnojówka powstaje w gospodarstwach, gdzie zwierzęta utrzymywane są na płytkiej ściółce. W takich systemach mocz zwierząt oraz wody gnojowe są odprowadzane rynienkami do szczelnych zbiorników gnojówkowych, zwykle betonowych lub z tworzyw sztucznych, zabezpieczonych przed przenikaniem zawartości do gruntu i wód. Gnojówka może również powstawać jako produkt uboczny składowania obornika, gdy płynne frakcje odciekają i są gromadzone w oddzielnych zbiornikach.

Gnojowica natomiast jest charakterystyczna dla nowoczesnych, intensywnych systemów hodowli bezściółkowej, gdzie zwierzęta przebywają na ażurowych lub szczelinowych podłogach, a ich odchody spadają do kanałów lub zbiorników pod podłogą. Stamtąd są spłukiwane wodą i transportowane do dużych zbiorników gnojowicowych, gdzie ulegają fermentacji. Zbiorniki te muszą być szczelne, odpowiednio pojemne (aby pomieścić produkcję gnojowicy z co najmniej 4 miesięcy), a często są wyposażone w systemy mieszania, które zapobiegają rozwarstwianiu się gnojowicy.

Istotna różnica dotyczy również czasu przechowywania przed zastosowaniem. Gnojówka wymaga krótszego okresu fermentacji – zwykle wystarcza kilka tygodni, aby była gotowa do użycia jako nawóz. Gnojowica natomiast potrzebuje dłuższego czasu na właściwą fermentację, która zmniejsza jej uciążliwość zapachową i poprawia wartość nawozową – optymalnie od 3 do 6 miesięcy.

Aplikacja i wykorzystanie w rolnictwie

Metody aplikacji gnojówki i gnojowicy różnią się ze względu na ich odmienną konsystencję i właściwości.

Gnojówka, jako ciecz o mniejszej zawartości części stałych, może być aplikowana za pomocą stosunkowo prostych urządzeń rozlewających, takich jak wozy asenizacyjne z płytką rozbryzgową lub listwy rozlewające. Może być również dostarczana na pole przez systemy deszczowniane, po uprzednim rozcieńczeniu wodą. Dawkowanie gnojówki jest zazwyczaj niższe niż gnojowicy, ze względu na wysoką koncentrację łatwo dostępnych form azotu, które w zbyt dużych ilościach mogłyby uszkodzić rośliny lub przyczynić się do zanieczyszczenia wód gruntowych.

Gnojowica, będąc substancją gęstszą i bardziej heterogeniczną, wymaga specjalistycznego sprzętu do aplikacji. Najczęściej używa się wozów asenizacyjnych z aplikatorami doglebowymi, które wprowadzają gnojowicę bezpośrednio do gleby na różnych głębokościach, zależnie od uprawy i pory roku. Takie doglebowe aplikatory zmniejszają emisję amoniaku do atmosfery, ograniczają nieprzyjemne zapachy i zapobiegają poparzeniu roślin. Dawki gnojowicy są zazwyczaj wyższe niż gnojówki, a jej stosowanie jest korzystniejsze na glebach cięższych, o dobrej pojemności sorpcyjnej.

Obie substancje są najczęściej wykorzystywane w uprawach polowych, szczególnie pod rośliny o dużych wymaganiach pokarmowych, takie jak kukurydza, rzepak czy buraki cukrowe, a także na użytkach zielonych. Ważnym aspektem jest odpowiedni termin aplikacji – zarówno gnojówka, jak i gnojowica powinny być stosowane w okresach, gdy rośliny mogą efektywnie wykorzystać dostarczone składniki pokarmowe, a ryzyko wymywania do wód jest najmniejsze.

Aspekty prawne i środowiskowe

Ze względu na potencjalne zagrożenia dla środowiska, stosowanie gnojówki i gnojowicy podlega ścisłym regulacjom prawnym. W Polsce, jak i w całej Unii Europejskiej, obowiązują przepisy wynikające m.in. z Dyrektywy Azotanowej oraz krajowych programów działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych.

Zarówno gnojówka, jak i gnojowica muszą być przechowywane w szczelnych zbiornikach o odpowiedniej pojemności. Istnieją ograniczenia czasowe dotyczące ich stosowania – zakazane jest aplikowanie tych nawozów na glebach zamarzniętych, pokrytych śniegiem, nasyconych wodą lub w określonych odległościach od cieków i zbiorników wodnych. Maksymalna roczna dawka azotu z nawozów naturalnych nie może przekraczać 170 kg na hektar.

Różnice w składzie gnojówki i gnojowicy przekładają się na odmienne wyzwania środowiskowe. Gnojówka, ze względu na wysoką zawartość azotu amonowego, stwarza większe ryzyko emisji amoniaku do atmosfery podczas aplikacji, szczególnie przy rozlewie powierzchniowym. Z kolei gnojowica, zawierająca więcej materii organicznej, może w większym stopniu przyczyniać się do emisji metanu podczas przechowywania, jeśli proces fermentacji zachodzi w warunkach beztlenowych bez odpowiedniego zabezpieczenia zbiorników.

Nowoczesne technologie, takie jak zakwaszanie gnojowicy, stosowanie inhibitorów nitryfikacji czy wykorzystanie systemów doglebowej aplikacji, pozwalają znacząco ograniczyć negatywny wpływ obu nawozów na środowisko. Coraz popularniejsze staje się również energetyczne wykorzystanie gnojowicy w biogazowniach rolniczych, co pozwala nie tylko na produkcję odnawialnej energii, ale także na otrzymanie pofermentu o lepszych właściwościach nawozowych i mniejszej uciążliwości zapachowej.

Praktyczne różnice dla rolnika

Dla praktyki rolniczej różnice między gnojówką a gnojowicą mają istotne znaczenie i wpływają na organizację gospodarstwa hodowlanego oraz system nawożenia upraw.

Gospodarstwa produkujące gnojówkę zazwyczaj utrzymują zwierzęta na ściółce, co wymaga regularnego dostarczania słomy lub innych materiałów ściółkowych oraz usuwania obornika. Jest to system bardziej pracochłonny, ale zapewniający zwierzętom warunki zbliżone do naturalnych. Oprócz gnojówki, takie gospodarstwa produkują również obornik, który jest cennym nawozem organicznym o długotrwałym działaniu.

Produkcja gnojowicy wiąże się z systemem bezściółkowym, który jest mniej pracochłonny i łatwiejszy do mechanizacji, ale wymaga większych nakładów inwestycyjnych na budowę odpowiednich pomieszczeń dla zwierząt i zbiorników na gnojowicę. System ten jest charakterystyczny dla dużych, intensywnych ferm hodowlanych.

Istotną różnicą jest również sposób planowania nawożenia. Gnojówka, jako nawóz szybko działający, wymaga precyzyjnego określenia terminu aplikacji, aby składniki pokarmowe zostały efektywnie wykorzystane przez rośliny. Gnojowica natomiast, ze względu na bardziej zrównoważony skład i stopniowe uwalnianie składników, daje większą elastyczność w planowaniu zabiegów nawozowych.

Podsumowanie

Gnojówka i gnojowica, mimo pewnych podobieństw, są różnymi nawozami naturalnymi, wymagającymi odmiennego podejścia w zakresie produkcji, przechowywania i stosowania. Główne różnice między nimi wynikają z ich pochodzenia i składu chemicznego – gnojówka jest płynną frakcją zawierającą głównie mocz zwierząt, podczas gdy gnojowica stanowi mieszaninę kału i moczu, rozcieńczoną wodą.

Te fundamentalne różnice przekładają się na odmienną wartość nawozową, działanie w glebie oraz wymagania dotyczące infrastruktury gospodarstwa. Gnojówka działa szybciej, ale krócej, podczas gdy gnojowica zapewnia bardziej zrównoważone dostarczanie składników pokarmowych w dłuższym okresie.

Właściwe rozpoznanie różnic między tymi nawozami oraz umiejętne ich zastosowanie zgodnie z dobrymi praktykami rolniczymi pozwala maksymalnie wykorzystać ich potencjał nawozowy przy jednoczesnym minimalizowaniu ryzyka dla środowiska. W nowoczesnym, zrównoważonym rolnictwie zarówno gnojówka, jak i gnojowica mogą być cennymi źródłami składników pokarmowych dla roślin, przyczyniając się do zamknięcia obiegu materii w gospodarstwie i ograniczenia zależności od nawozów mineralnych.